Kowalewo Pomorskie

Rys historyczny Kowalewa Pomorskiego

Kowalewo Pomorskie to miasto z ponad 730-letnia historią. Jest to długi okres, obfitujący w okres wzlotów i upadków, o których wiemy z dokumentów archiwalnych, opracowań historycznych i innych przekazów. Z pierwszych wzmianek z VIII 1222r. dowiadujemy się, że Konrad Książę Mazowiecki nadaje Biskupowi misyjnemu Chrystianowi ziemię chełmińską. Sprowadza on +tu bezrobotny wtedy Zakon Rycerski Krzyżaków, który przejął zamki i miasta i w końcu pozbawił przywilejów biskupa. Krzyżacy wprowadzili tu swoją administrację i organizację (zresztą dobrą), ale zarazem germanizowali ludność i polskie nazwy miejscowości i tak Kowalewo zaczęło występować również pod nazwą „Schönsee” (piękne jezioro). Jako datę lokacyjną przyjmuje się więc rok 1275, bo w Roczniku Toruńskim pod tą datą pojawia się lakoniczny zapis: „Schonscho civitas edeficata est”, czyli Kowalewo miastem jest. W czasie powstania miasta Komturem był rycerz o imieniu Rudolf. Kowalewo w tym czasie liczyło około 1000 mieszkańców.

W 1455 roku Król Kazimierz Jagiellończyk ustanowił starostwo Kowalewskie i mianował pierwszego starostę Gabriela Bażyńskiego. Później wykupił urząd Jan Plemięcki – dworzanin Królewski. Plemięccy długo rządzili starostwem – do roku 1611, w którym uchwałą sejmową połączono urząd wojewody chełmińskiego z urzędem starosty kowalewskiego z siedzibą w zamku. Odbywały się więc w mieście obrady sejmików szlacheckich, sesje sądów grodzkich, a przy tym targi, jarmarki, a także odpusty związane z patronami Kościoła – Św. Mikołajem i Św. Anną.

W 1629 feldmarszałek Wrangel zdobył i złupił Kowalewo. Potem Szwedzi odstąpili by w latach 1655-1657 znowu je zająć. Po „Potopie” Szwedzkim Kowalewo było zrujnowane, a dalsze zniszczenia przyniosły 18-wieczne wojny ze Szwedami, toczonymi przez Sasów i Rosjan, a także wojna domowa stronników Augusta II Saskiego i Stanisława Leszczyńskiego. Jedna ze znaczących bitew między Konfederatami toczyła się 5 października 1716 roku pod miastem.

Tak zaczął się okres trzeci – Kowalewo w czasie zaborów. W 1772 roku na mocy traktatu o I rozbiorze Polski Kowalewo zostało włączone do Prus. Ostatni urzędujący starosta Kowalewski i wojewoda chełmiński Franciszek Stanisław Czapski przekazał 16 września 1772 roku agendy starostwa i złożył przysięgę lojalności Królowi Prus Fryderykowi II. Kowalewo było zniszczone, miało niewielu mieszkańców, ale dużo pustej przestrzeni. Sprzyjało to kolonizacji i planowej germanizacji.

Na mocy traktatu pokojowego w Tylży utworzone zostało Księstwo Warszawskie, do którego włączone zostało Kowalewo w podprefekturze toruńskiej. W ten sposób przez krótki 6-letni okres nastąpił swobodny rozwój polskości na naszym terenie. Księstwo Warszawskie miało duże zasługi w rozwoju oświaty.
15 maja 1815 roku wojska pruskie znowu wkroczyły do naszego miasta. W roku 1864 w Królestwie Kongresowym wybuchło Powstanie Styczniowe. Odznaczył się w nim syn rolnika z Kowalewa – Wojciech Falarski.

W latach 1833-1873, a wiec na czterdzieści lat Kowalewo utraciło prawa miejskie. Tym czasem zbliżała się I woja światowa, a wraz z nią nadzieja na odzyskanie niepodległości. Wojna skończyła się 11 listopada 1918r. klęską Niemiec, ale jeszcze przez 2 lata do czasu ratyfikacji pokoju wersalskiego, Kowalewo było formalnie w granicach Prus. Dopiero 19 stycznia 1920r. do Kowalewa wkroczyły wojska polskie.

I tu zaczyna się kolejny 19-letni okres 20-lecia międzywojennego. Powitanie wojsk na Rynku Kowalewskim było entuzjastyczne. 1 września 1939r. wybuchła II wojna św., a 7 września wojska hitlerowskie wkroczyły do miasta. Nastała więc teraz mroczna 6-letnia okupacja hitlerowska. Miasto znowu weszło do Rejencji Kwidzyńskiej w okręgu Rzeszy – Gdańsk. Kowalewo liczyło ok. 4.000 mieszkańców. Po przegraniu wojny przez Niemcy 23 stycznia 1945r. do Kowalewa wkraczają wojska radzieckie II Frontu Białoruskiego. I tak rozpoczął się okres PRL-u w Kowalewie. Kowalewo w tym czasie należało do powiatu wąbrzeskiego i woj. bydgoskiego. Jednak w związku z reformami administracyjnymi kilkakrotnie zmieniało swoją przynależność, i tak : w 1956r. weszło w skład powiatu golubsko-dobrzyńskiego, a po likwidacji powiatów w 1975r. jako miast-gmina należał do nowo utworzonego woj. toruńskiego, aby po ostatniej reformie znów wrócić do powiatu golubsko-dobrzyńskiego i woj. – tym razem kujawsko-pomorskiego.

Wybory 1989 roku otworzyły zupełnie nowy rozdział w dziejach gminy. Odrodzenie się samorządności terytorialnej, demokratyczne wybory, problemy ekonomiczne, w dalszych latach integracja III Rzeczypospolitej z obszarem Unii Europejskiej, rozwój gospodarczy, pozyskiwanie środków unijnych, emigracja zarobkowa stały się elementami nowej rzeczywistości mieszkańców miasta i gminy Kowalewo Pomorskie. Dziś nie każdy zdaje sobie sprawę, w jak trudnej sytuacji postawiony został raczkujący samorząd. Pierwsze dziesięć lat funkcjonowania odrodzonej samorządności skutkowało coraz większą stabilizacją gminy, dzięki czemu kolejne dziesięć lat zaowocowało już dojrzałością społeczności lokalnej w przyspieszeniu rozwoju gminy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Gmina musiała finansować nie tylko oświatę, (co pochłaniało w kolejnych latach do 75% jej budżetu), ale inwestować w rozwój kultury lokalnej, musiała też przede wszystkim zająć się budową infrastruktury drogowej, kanalizacją, rozbudową budową sieci wodociągowej, remontować budynki leżące w gestii gminy. Intensywnie pielęgnowane jest, poprzez liczne spotkania, festyny, konkursy i wspólne obchodzenie uroczystości, integracja mieszkańców gminy Kowalewo Pomorskie. 1 czerwca 1990 roku odbyła się pierwsza sesja Rady Gminy i Miasta Kowalewa w nowej rzeczywistości politycznej i gospodarczej. Pierwszą sesję poprowadził senior Rady Janusz Pawłowski, wzięli udział Naczelnik Miasta i Gminy Andrzej Grabowski (20 czerwca 1990 roku wybrany burmistrzem Kowalewa), zastępca Elżbieta Kociorska, sekretarz Nella Mielczarska, radni w liczbie 22 osób (Maria Barciszewska, Jerzy Behrendt, Andrzej Bejger, Eugeniusz Jabłoński, Stanisław Kocała, Genowefa Kinal, Zbigniew Krasicki, Jan i Józef Lewandowscy, Zdzisław Oskroba, Marian Paczkowski, Janusz Pawłowski, Roman Ratyński, Zdzisław Rogowski, Piotr Strzelecki, Stanisław Sutkowski, Mariusz Tałanda, Witold Wawrzonek, Andrzej Wiśniewski, Wiesław Znajewski, Roman Żuławski) pod przewodnictwem Zygmunta Rożnowskiego.

Borykano się permanentnie z licznymi trudnościami finansowymi (olbrzymia inflacja, spadek dochodów), generowanymi przez liczne zobowiązania miasta i pokrywanie kosztów funkcjonowania edukacji i służby zdrowia. Finansowano budowę szkół podstawowych w samym mieście oraz w Pluskowęsach, Wielkim Rychnowie, Wielkiej Łące, przedszkoli, oraz wspierano „Małą Szkołę” w Mlewie. W 2002 roku podjęły one wysiłek wzniesienia nowego budynku gimnazjalnego, które uroczyście otwarto 18 lutego 2005 roku i nadano w 2006r. imię Jana Pawła II.

Współpracujący z burmistrzem Andrzejem Grabowskim i jego zastępcą Elżbietą Kociorską radni nowej kadencji, trwającej od 1994 do 1998 roku. zajęli się kontynuacją długofalowych inwestycji w gminie. Próbowano walczyć z bezrobociem. W latach 1995-1996 w mieście budowano kolejne odcinki chodników, m.in. na osiedlu Jana Kochanowskiego, poprawiano infrastrukturę komunikacyjną w sąsiednich wsiach, w tym telefonizację, inwestowano w budownictwo socjalne. 11 listopada 1996 roku uroczyście rozwinięto sztandar gminy, nadając temu wydarzeniu odpowiednią oficjalną formę. W 1997 roku prace samorządu terytorialnego kierowanego kolejny rok przez burmistrza Andrzeja Grabowskiego i przewodniczącego Rady Zygmunta Rożnowskiego skupiły się m.in. na walce z bezrobociem, kolejnymi inwestycjami infrastrukturalnymi m.in. na osiedlu Brodnickim i Jana Kochanowskiego. Ważnym elementem aktywności społecznej w latach 90-tych był Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury im. Władysława St. Reymonta. Ukończono budowę oczyszczalni ścieków. W 1999 roku listopadową uchwałą Rady Miejskiej Honorowym Obywatelem Miasta i Gminy Kowalewo Pomorskie stał się papież Jan Paweł II a w 2001 roku specjalną uchwałą nadano pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela Gminy Kowalewo Pomorskie również księdzu kanonikowi Franciszkowi Ksaweremu Okroy’owi i Janowi Łęgowskiemu z Pfeffingen w Szwajcarii (zmarłemu w 2012 roku). Później ten tytuł otrzymał również śp. Stanisław Dąbkowski oraz siostra zakonna Monika Teresa Gojtowska.

W 2004 roku Kowalewo stało się wraz z III Rzeczypospolitą członkiem Unii Europejskiej, co pozwoliło w kolejnych latach na pozyskiwanie dotacji na liczne inwestycje gminne. Środki unijne przyniosły programy SAPARD (finansowano z niego liczne remonty, w tym świetlicy w Bielsku), ZPORR czy „Odnowa Wsi”, wsparcia Ochotniczych Straży Pożarnych, Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Leader i gospodarki rolniczymi zasobami wodnymi. Sprawna absorpcja środków zaowocowała przyznaniem gminie w 2006 roku certyfikatu „Gminy otwartej na środki Unijne”.
Wielkim sukcesem było zdobycie nagrody w wysokości 200 000 złotych w konkursie „Nasza Gmina w Europie” oraz udział w konkursie MSWiA i KG Policji „Bezpieczna Gmina”, gdzie Kowalewo dostało się do ścisłego finału i zajęło II miejsce otrzymując nagrodę na ręce burmistrza Andrzeja Grabowskiego przekazaną przez ministra Krzysztofa Janika. Gmina uplasowała się na 75 miejscu spośród 883 gmin w rankingu na najlepiej zarządzany samorząd w Polsce, z rąk ministra MSWiA Ludwika Dorna otrzymano certyfikat „Przejrzysta Polska”.

W 2005 uroczyście obchodzono 730-lecie lokacji Kowalewa Pomorskiego, upamiętniając to wydarzenie utworzeniem „Chóru 730-lecia”, Mariusz Wardeński skomponował hymn miasta, utworzono Izbę Pamięci a miejski park nazwano „Parkiem 730-lecia”.
W roku jubileuszowym do Kowalewa przyjechali też Łukasz Warchoł, Paweł Skrzecz i Krzysztof „Diablo” Włodarczyk biorąc udział w uroczystej Gali Mistrzów Boksu.
Dzięki staraniom władz i współpracy z zarządcą drogi przebudowano skrzyżowanie w Wielkiej Łące oraz w Wielkim Rychnowie. Wybudowano świetlicę na osiedlu Brodnickim, w Pruskiej Łące i Lipienicy. Powstały ścieżki rowerową Sierakowo- Kowalewo, Kowalewo- Pluskowęsy, Pluskowęsy- Napole, Kowalewo Szychowo oraz Wielka Łąka- Elzanowo. W 2008 roku powstał kowalewski „Orlik”, a za rok podobne boisko w Wielkiej Łące. Powstały dwa budynki socjalne, a wejście gminy do Rypińskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego zaowocowało blokiem TBS.

Remontowano drogi i budowano nowe. Nieprzerwanie kontynuowano zabiegi o budowę obwodnicy miasta. Zmodernizowano wszystkie obiekty oświatowe. W miarę możliwości finansowych stawiano lampy oświetleniowe, w tym prawie 200 lamp hybrydowych wykorzystujących słońce i wiatr.
Ważną częścią planu rozwoju gminy stały się także inwestycje w kulturę i sztukę, m.in. poprzez modernizację Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury. Ośrodek ten uhonorowany został nagrodą Ministra Kultury za modernizację i uzyskał zaszczytny tytuł Obiektu Roku 2007. Pozyskano środki ministerialne na litewskie tournee kowalewskiego chóru 730-lecia do Wilna, Sołecznik i Ejszyszek.

W gminie Kowalewo istnieje jedyna w Polsce strefa ekonomiczna na prywatnych gruntach należących do Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych jako część Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, z którą łączone są nadzieje na kolejny impuls rozwoju miasta, a w „Plastice” znajdą zatrudnienie kolejni jego mieszkańcy.
Rozwój miasta i gminy, wspierany jest do dziś środkami unijnymi. Mimo kryzysu gospodarczego pozwala to na finansowanie zadań budżetowych, obsługę deficytu finansów Kowalewa Pomorskiego i przede wszystkim kolejnych inwestycji służących rozwojowi gminy.

Dynamiczny rozwój gminy Kowalewo Pomorskie uplasował nas w rankingu Rzeczypospolitej w Złotej Setce samorządów najlepiej zarządzanych w Polsce. Gmina zajęła również II miejsce w ministerialnym konkursie Bezpieczna Gmina, II miejsce w Ogólnopolskim Sportowym Turnieju Miast, oraz otrzymała certyfikat Przejrzysta Polska, ISO, Gmina i Miasto Przyjazne Biznesowi, Gmina otwarta na środki unijne, oraz najbardziej prestiżowe: Samorządowy Menadżer Regionu dla Burmistrza Kowalewa Pom., który w 2013r. roku uhonorowany został za całokształt pracy samorządowej najwyższym odznaczeniem: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Dodatkowo również w 2013r. posypał się dla nas grad nagród: Nagroda Marszałka w XIII edycji konkursu w kategorii promocji obszarów wiejskich poprzez rozwój sportu.

Karolina Kowalska
Źródła
1. Rys historyczny autorstwa: J. Kupski, M. Domarecki- strona www.kowalewopomorskie.pl
2. „Monografia Kowalewa”- dr Piotr Birecki
3. Miesięcznik Goniec Kowalewski

Kowalewo Pomorskie – warte do obejrzenia

Zabytki

Wieża narożna miejskich murów obronnych z przełomu XII/XIV wieku,
Gotycki filar gdaniska będący pozostałością dawnych fortyfikacji warowni krzyżackiej,
Fragmenty murów obronnych z XIII – XIV wieku,
Kamienice powstałe w XIX w. mają charakter klasycyzujący, eklektyczny oraz secesyjny, najcenniejsze znajdują się w obrębie rynku,
Budynek Urzędu Miejskiego wybudowany w roku 1912 jako zajazd z zapleczem gospodarczym, następnie przebudowany na siedzibę władz gminy,
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja wybudowany na początku XIV wieku, wewnątrz kościoła wystrój z przełomu XVIII/XIXw. z gotycką rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1400 roku. Jako nieliczny w Polsce posiada relikwie Św. Mikołaja
Kościół parafialny p.w. Matki Bożej Śnieżnej w Srebrnikach wybudowany z kamienia narzutowego w II połowie XIII wieku,
Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja w Chełmoniu wybudowany w stylu gotyckim w I połowie XIV w. , przebudowany w XVI-XVII w. oraz w latach 1862-65 w duchu neogotyckim z zespołem zabytkowych obrazów.
Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela w Pluskowęsach gotycki wybudowany z kamienia narzutowego w XIV wieku.
Kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty i Katarzyny w Wielkiej Łące, zbudowany w XIII/XIVw., w latach 1861-63 rozbudowany w neogotyku, z gotyckimi murami obwodowymi
Zespół pałacowo – parkowy w Piątkowie, pałac zbudowany w latach 1850- 52, neogotycki, murowany z czerwonej nieotynkowanej cegły, flankowany z czterema wieżyczkami i prostokątnym ryzalitem; park ze zwartymi masywami strarodrzewu na obwodzie założenia, duże wnętrza parkowe i aleje, 3 zbiorniki wodne.

Ważną rolę w obsłudze turystów pełni biegnący przez teren Gminy Kowalewo Pom. oznaczony pieszy szlak turystyczny – zielony. Prowadzi on z Jabłonowa Pomorskiego przez Wąbrzeźno, Kowalewo Pomorskie do Ciechocina i liczy 71 km. Atutem szlaku są dwory, pałace, kościoły, grodziska oraz liczne pomniki przyrody.
Na trasie szlaku leżą następujące miejscowości gminy Kowalewo Pom.: Piątkowo, Pluskowęsy, Podborek i Kowalewo Pom.
Miejsca warte obejrzenia lub do spędzenia miło czasu:

Centrum Rekreacji i Sportu.

Na 4 hektarach każdy pasjonat sportu znajdzie coś dla siebie. Pełnowymiarowe boisko trawiaste do piłki nożnej z trybunami na 1000 osób i 4-torową bieżnią, boisko z nawierzchnią z trawy sztucznej, boisko do piłki ręcznej plażowej, boisko poliuretanowe wielofunkcyjne (tenis, siatkówka, pika ręczna), boisko do siatkówki plażowej, boisko poliuretanowe do koszykówki, szachy wielkogabarytowe i ścianka wspinaczkowa. Pasjonaci rolek i bmx-ów mogą skorzystać z jednego z najlepszych skate parków w Polsce, gdzie obozy BMX organizują ogólnopolskie organizacje sportowe. Lubiących spokojniejszy wysiłek zapraszamy do Fit-Parku, gdzie można poćwiczyć na 10 elementach siłowni zewnętrznej. Dzieci natomiast zadowoli dobrze wyposażony plac zabaw.
Obiekt jest komfortowy i monitorowany. Dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów.
Obok znajduje się pływalnia. Obiekt o powierzchni ponad 3tys.m.kw. posiadać będzie basen pływacki 6-torowy (25m x 12,5m), basen dla osób niepływających (12,5 x8m), brodzik dla dzieci (do 0,5m gł.) oraz wannę z hydromasażem na 6 osób. Basen dla niepływających wyposażono w oświetlenie podwodne oraz w atrakcje wodne i powietrzne, brodzik dla dzieci w atrakcje wodne, wanna wyposażona jest w masaże wodne i powietrzne, a w basenie pływackim zaprojektowano oświetlenie.
Strzelnica w Kiełpinach
Obiekt zmodernizowany i w pełni bezpieczny oczekuje na pasjonatów strzelania.

Lampy hybrydowe

Wzdłuż chodników i ścieżek rowerowych w gminie Kowalewo Pomorskie ustawione jest 200 lamp hybrydowych napędzanych słońcem i wiatrem. Wygląda to bardzo efektownie, szczególnie z punktu widokowego na skrzyżowaniu we Frydrychowie.
K.Kowalska

Kowalewo Pomorskie

Baza noclegowa

W gminie Kowalewo Pomorskie można wypocząć korzystając z prywatnej bazy noclegowej zlokalizowanej w centrum miasta: dom weselny oraz w kilku gospodarstwach agroturystycznych. Dokładniejszej informacji udzieli Biuro Informacji Turystycznej pod numerem 56-684-11-74
Na terenie Publicznego Gimnazjum oraz Centrum Rekreacji i Sportu znajduje się baza noclegowa dla grup zorganizowanych. Jednorazowo można zapewnić pobyt (noclegi wraz z wyżywieniem) dla ponad 100 osób.

Baza kulinarna

Oprócz kuchni tradycyjnej i włoskiej, którą serwują kowalewskie restauracje godna polecenia jest kuchnia lokalna. Ziemia dobrzyńska znana jest z potraw na bazie ziemniaka, m.in. kluski ziemniaczane czy gołąbki ziemniaczane. Na festynach i imprezach kulinarnych dużo smakoszy przyciągają również nalewki owocowe.

Imprezy cykliczne i okazjonalne

Dla podniesienia ogólnej atrakcyjności turystycznej miasta i gminy organizowanych jest szereg cyklicznych imprez sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych o zasięgu nie tylko regionalnym, czy ogólnopolskim, ale i międzynarodowym.
Do najważniejszych należą :
Bieg Przełajowy w Mlewie
Targi Poznańskie AGROFARMA
Sportowe Spotkania Osób Niepełnosprawnych „Bądźmy Razem” – czerwiec
Międzynarodowy Turniej Szachowy – lipiec
Błyskawiczny Turniej Piłki Nożnej o Puchar Miasta Kowalewo Pom. – sierpień
Dożynki parafialno-miejskie –sierpień
Turniej Strzelecki – wrzesień
Diecezjalny Festiwal Pieśni i Piosenki Religijnej – październik
Wspólny Sylwester

W roku 2014- ogłoszonym przez Prezydenta Rokiem Człowieka Wolności samorząd zaprasza na dodatkowy cykl imprez patriotycznych:

X-lecie wstąpienie do Unii Europejskiej
V lecie wstąpienia do NATO,
przekazanie społeczeństwu monografii Kowalewa Pomorskiego
100-lecie wybuchu I wojny światowej

Jak wynika z badań archeologicznych, skupiska ludzkie na terenach współczesnej gminy Pruszcz Gdański funkcjonowały już w epoce kamiennej. Teren ten, leżący w pobliżu ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego, stanowił ważny punkt handlowy na tzw. szlaku bursztynowym.
Większość wsi wchodzących w skład gminy pochodzi z czasów panowania na tych ziemiach Zakonu Krzyżackiego. Do najstarszych należą: Juszkowo, Rusocin, Cieplewo i Łęgowo.